Trabzon 100 Yıl Önce İlk Cumhuriyeti Nasıl Kutladı?

Trabzon, özellikle Milli Mücadele yıllarında Ankara Hükümeti ile bazı görüş ayrılıkları yaşayan bir şehir olarak bilinir. Özellikle Birinci Meclis'in önde gelen muhaliflerinden Trabzon Mebusu Ali Şükrü Bey'in öldürülmesinin ardından, TBMM Hükümeti ile Trabzon Muhafaza-i Hukukçuları arasında gerginlikler yaşanmıştır.

Cumhuriyet İlanı Trabzon'da Nasıl Karşılandı?

Ancak Milli Mücadele'nin zaferiyle birlikte, ilişkilerde belirli bir yumuşama dönemi başlamıştır. Ankara Hükümeti için özel bir öneme sahip olan Trabzon, Ekim ayının son günlerinde Ankara'dan gelen haberlerle büyük bir sürprizle karşılaşmıştır.

Zira Cumhuriyetin ilan edildiği haberi ilk anda bir çalkantı yaratmış ardından vilayet erkânı hemen bu anlamlı günün halka duyurulması için harekete geçmiştir. O günlerin canlı şahidi olan ve Cumhuriyetin ilanının şehirde yarattığı etkiyi gözlemleyen Mustafa Reşit Tarakçıoğlu anılarında bu günle ilgili şu ifadeleri kullanmıştır:

31 Ekim 1923 günü sabahı Boztepe’den top atılmaya başlanmıştı. Trabzonlular bu topların niçin atılmakta olduklarını öğrenmek için birbirinden haber almağa çalışırken Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin geçen akşam kabul etmiş olduğu bir kanunla Türkiye rejiminin bundan böyle Cumhuriyet olduğunu, artık her yıl bugün bütün Türkiye için bayram olduğunu, hükümet meydanında tören yapılacağını öğrenmiş olduk. Halk, törende bulunmak için eski hükümet binasının açık sahasına gidiyordu. Bu tören sahasına okullar tabur tabur dizilmişler, ortaya hükümet dairelerinden getirilmiş olan bir yazı masası konulmuş idi. Öğretmen Salih Zeki Bey yazı masasının önüne geldi, Cumhuriyet rejiminin nasıl bir idare şekli olduğunu, bu rejim altında idare edilecek olan Türk milletinin çok feyizli ilerlemeler meydana getireceğini kendisine özel belagatle anlattı, nutuk halkın alkışları ile bitti ve tören sona ermiş oldu. (Tarakçıoğlu, 2006, s. 195)

İlk Cumhuriyet Bayramı Trabzon'da Top Atışları İle Kutlandı

Dönemin Trabzon basınına bakıldığında ilk Cumhuriyet bayramı ile ilgili şu bilgiler verilmiştir.

Dönemin en başta gelen basın organı İstikbal Gazetesi’ne göre Trabzon Hükümet dairesinde yapılan bayramlaşmadan sonra 101 pare top atılmış, şenlikler yapılmıştır.

İstikbal Gazetesi bu sesleri padişahların cüluslarında atılan top seslerine benzetmiştir. Bu dönemde Ankara Hükümeti ve TBMM ile bazı sorunlar yaşayan İstikbal Gazetesi Cumhuriyetin ilanını pek de önemsememiş gözükmektedir. Zira yapılan kutlamaları “tek tük insanların geçtiği ıssız sokak ve yollarda halkın meyus ve perişanlığı” olarak yansıtmıştır.

Bunun sebebini ise, Cumhuriyeti halkın değil, bir fırkanın reisinin teklif etmesi ve onun mebuslarının da kabul etmesi olarak görmüştür. Buna göre bu sonuç doğaldı çünkü bu onların şükran borcuydu. Sadık kalınacağına yemin edilmişti. Yeminden önce kayıtsız şartsız itaat için söz verilmişti.

Ankara Hükümeti Trabzon'un Tavrını Merak Ediyordu

Milli Mücadele yıllarında muhalif tavrıyla ön plana çıkan Trabzon’da Cumhuriyetin ilanının nasıl bir etki yaratacağı Ankara Hükümeti’nin de merak ettiği konulardan biri olmuştur.

Gerçekten de rejimin değiştiğini bir oldubittiyle öğrenen Trabzon kamuoyu ve muhalifler, ilk anda bu değişikliği pek önemsememiştir.

Buna paralel olarak da bilhassa 1923 ve 1924 yıllarında yapılan kutlamalar sade ve biraz da sönük geçmiştir. Fakat 1925 sonrasında özellikle muhalif gazete ve partilerin kapatılmasının ardından bayramlara katılım ve coşku da büyük bir oranda artmıştır.

Trabzon Halkı Cumhuriyet Bayramlarına Geniş Katılım Gösterdi

Artık bu tarihten sonra bütün milli bayramlara sahip çıkılmış, yediden yetmişe bütün yöre halkının kutlamalara iştirak etmesiyle bu günler, daha anlamlı bir karakter kazanmıştır.

Trabzon halkı, genel anlamda milli bayramlara ve bu günlerde yapılan etkinliklere büyük bir ilgi göstermiş ve tören yerlerini ve merasim alanlarını hınca hınç doldurmuştu.

Öteden beridir duygusal bir karaktere sahip olan Karadeniz insanı, bu bayramlarda sadece izleyici olmamış, resmi geçitlerde, yöresel oyunların oynanmasında ve bayram vesilesiyle tertip edilen programlarda görevler alarak devlet-halk bütünleşmesinin gerekliliklerini yerine getirmişlerdir.

Trabzon’da kutlanılan milli bayramlara baktığımız zaman, şehrin bayram günlerinde bayraklarla, taklarla, çiçeklerle, defne dallarıyla süslenmiş olduğu görülmektedir. Bayram günlerinde şehrin her zamankinden daha kalabalık olduğu, çevre köy ve kazalardan da insanların Trabzon şehir merkezine gelerek bayramlara iştirak ettikleri görülmüştür.

Kaynak: MUZAFFER BAŞKAYA