Fındık Üreticileri Dikkat! Ekonomik ve Toplumsal Sorunlar Kapıda

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi (BETAM), Fındığın Geleceği ve Sorunları Raporu’nu yayımladı. Raporda fındık sektöründeki yapısal sorunlara çözüm  üretilmediği takdirde ekonomik ve toplumsal sorunların kapıda olduğu uyarısında bulunuldu.

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi (BETAM), Fındığın Geleceği ve Sorunları Raporu’nu yayımladı. Raporda fındık piyasasına yönelik, “Fındık piyasası, üretici sayısının diğer tarım ürünlerine kıyasla kat be kat fazla olmasıyla, aktörler arasındaki çıkar çatışmasının yoğunluğuyla ve devletin toplam üretim üzerindeki güçlü alıcı pozisyonuyla hayli istisnai bir piyasadır.

Bu piyasa birçok sorunu da içinde barındırmaktadır.” tespiti yer alırken, sorunlar üretime ilişkin sorunlar ve mevsimlik gezici tarım işçileri, alternatif ürüne geçişin önündeki engeller sorunlar  olarak kategorize edildi.

Üretime ilişkin sorunlarda, budama ve gençleştirmeye özen gösterilmemesi, devamsız bahçe sahiplerinin varlığı, üretici başına düşen bahçe büyüklüğünün düşüşü (ölçek sorunu), düşük makineleşme, izlenebilirlik, gelenekçilik, lisanslı depolara yeterince ilgi gösterilmemesi yer aldı. 

Fındık Sektörünün Temel Sorunları İçin Çözüm Önerileri

Fındık sektöründe sorunların niteliğine bağlı olarak çözüm önerileri de BETAM’ın raporunda yer aldı.   Maddeler halinde yapılan sıralamada, şu çözüm önerileri yer aldı:

1. Doğu Karadeniz’de tesis edilen bahçelerin çoğu ekonomik ömrünü tamamlamıştır. Bahçelerin yenilenmesi ve makineli tarıma uygun şekilde yeniden tesis edilmesi gereklidir. Geçimini fındıktan sağlayan aileler, yenilenme sırasında oluşacak 5-6 yıllık gelir kaybı için kamu desteğine ihtiyaç duyacaklardır. Ancak tüm bahçeleri hızla yenilemek gerçekçi değildir. Her yıl bahçelerin kamu desteği ile belirli oranda (yüzde 10, yüzde 20 gibi) yenilenmesi önerilmektedir.
2. Geleneksel bakım yöntemlerinin terk edilerek modern zirai yöntemlerle fındık üreticiliği yapılması için sahada başarılı olan “iyi tarım uygulamaları” yaygınlaştırılmalıdır. Alan bazlı destekleme modeli yerine iyi tarım uygulamaları desteklenmelidir. Ziraat Odaları ve İl/İlçe Tarım Müdürlüklerinin bu desteği sunacak personel ve organizasyon kapasitesine ulaşmaları önerilmektedir.
3. Devamsız üreticilerin bahçeleri genellikle küçük ölçekli ve bakımsız olduğu için bu bahçelerde verimlilik düşüktür. Bahçe sahiplerinin ücret karşılığı olsa bile bu işleri yaptırma konusunda sorun yaşadıkları ifade edilmiştir. Akla iki çözüm önerisi gelmektedir.  İlk olarak belli bir ücret karşılığı bahçe bakım hizmeti veren şirketlerin kurulması teşvik edilebilir. Ziraat Odaları, Fiskobirlik gibi kuruluşlar bünyesinde kurulacak şirketler bu konuda bir çözüm olabilir.) İkinci olarak dileyen kişilerin mülkiyeti kendilerinde kalacak şekilde bahçelerinin sorumluluğunu devredebilecekleri bahçe birleştirme projeleri geliştirilmeli ve bahçeler olabildiğince mekanizasyon imkanlarından yararlandırılmalıdır. Bölgenin sosyoekonomik gerçekleri ile uyumlu modeller üzerinde çalışılmalıdır.
4. Fındığın tarihsel ve doğal yetişme ortamı olan Doğu Karadeniz’de maalesef gelenekçilik, bahçelerin küçük olması, arazinin eğimli ve engebeli olması ve devamsızlık gibi sebeplerle maliyetler yüksek ve verimlilik düşüktür. Normal şartlarda rekabetin sonucu olarak üretimin zaman içinde daha düşük verimli alanlardan daha yüksek verimli alanlara kayması beklenir. Fakat sayısı yüzbinleri bulan bahçe sahibinin talebi ile devlet (bugünkü şartlarda TMO) fındık fiyatını Doğu Karadeniz üreticisini çok mağdur etmeyecek bir seviyede belirleyerek ileride zarar etme riskini üstlenmektedir. Üreticiyi mağdur etmemek için hem TMO eliyle fındık alımı yapılırken hem de alan bazlı destekler sunulmaktadır. Doğu Karadeniz bölgesinin zorlukları düşünülerek hayata geçirilen imkân ve fırsatlardan bu desteklere ihtiyacı olmayan yüksek verimli Batı aradeniz Bölgesi üreticileri de faydalanmaktadır. Bu da kamu kaynaklarının etkin 81 şekilde kullanılmasını engelleyerek toplumsal refah kaybına yol açmaktadır. Bu sebeple mevcut desteklerin verimlilik farklarını gözetmesi daha uygun olacaktır. Örneğin, küçük ve verimsiz bahçelere geçici bir süreyle destek verilmesi tartışılabilir. Bu tür bahçeler de ekseriyetle Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yer almaktadır.
5. Fındık üretimine izin verilen yerlerde genellikle verimlilik düşük, verilmeyen yerlerde ise yüksektir. Türkiye’nin toprak verimliliği açısından zaten rakiplerinin gerisinde olduğu düşünüldüğünde fiili durumda fındık üretimi yapılan yerlerde fındık üretimine izin verilmelidir. Kaldı ki yükselmeye devam eden fındık talebi sebebiyle bu gerekli de olacaktır. Aksi takdirde üretimin rakip ülkelere kayması mümkündür. Fındık piyasasının işleyişinin etkinleştirilmesi ve ihracatta katma değer artışı
6. TMO’nun alım görevleri uzun erimli değil, yıl yıl belirlendiği için hem TMO’nun organize olması hem de piyasa oyuncularının beklentileri noktasında belirsizlikler oluşmaktadır. TMO’nun fındık yanında Türkiye’nin tarım ürünü ihracatında en büyük paya ve rekabet üstünlüğüne sahip olduğu kuru üzüm, kuru incir ve kuru kayısı alımı da yaptığını düşünürsek bir yandan bu ürün piyasalarını düzenleyecek diğer yandan tarım sektörünün teknolojik açıdan gelişmesini sağlayarak bu ürünlerin ihracatını uzun vadeli planlayacak yeni bir kamu kuruluşuna ihtiyaç vardır. Esas uzmanlığı tahıl olan TMO’dan tüm bunları beklemek gerçekçi değildir.
7. Türkiye’nin fındık üretimi büyük ölçüde kırılmış haliyle (iç fındık), kısmen de kavrulmuş olarak ihraç edilmektedir. Fındık iç fındık olarak satıldığında kâr marjı düşük kalmaktadır. Fındıkta katma değeri yüksek nihai ürünlerin üretimi ve ihracatını teşvik edecek yeni politikalar geliştirilmelidir.  
8. Fındık tarımında çocuk işçiliğini önlemek için bir taraftan tedbirler daha sıkı uygulanmalı diğer taraftan çocuk işçi kullanmayan üreticiye teşvikler sağlanmalıdır. Sertifikalı üretimin yaygınlaşması ile hem teşvik ihtiyacı azalacağı hem çocuk işçi çalıştırılmasının önüne geçileceği ve üretimde kalite artışı sağlanacağı için sertifikalı üretim özendirilmelidir.
9. Üreticiler, tüccarlar, mevsimlik işçi temsilcileri, tarım il müdürlükleri, ziraat odaları, borsalar, ihracatçı birlikleri, STK’lar ve hukukçular gibi konunun paydaşları çocuk işçiliği, insan hakları ve çevresel düzenlemeler açısından fındık tarımında uyulması gereken “ortak kuralları” beraber belirleyerek tedarik zincirinde herkesin bu ortak kurallara uyuması sağlanmalıdır.

Fındık Sorunlarına Yapısal Çözümler Getirilmeli

Fındık sektörünü bekleyen tehlikeye de işaret edilen raporda, “Fındık sektörünün yapısal sorunlarına çözüm getirilip ortalama toprak verimliğinin artırılması başarılamazsa, Türkiye uzun vadede uluslararası fındık fiyatını belirleme gücünden yoksun kalacaktır. Bu durumda ülkemizde fındık sektöründe ekonomik ve toplumsal sorunların yaşanabilecektir.

Türkiye’nin fiyatı belirleme gücünü kaybettiği durumda uluslararası fındık fiyatının da (reel olarak) düşüş eğilimine girmesi kaçınılmazdır. Türkiye’de ortalama toprak verimliliği dünya ortalamasının altında olduğundan ve bahçeden bahçeye büyük verimlilik farkları olduğundan, bu durumda düşük verimli ve mekanizasyona geçememiş sayıları 100 binleri bulan bahçelerde brüt hasat geliri, bakım ve hasat maliyetlerini karşılayamaz hale gelecektir.” değerlendirmelerinde bulunuldu.

Fındıkta Yaratıcı Yıkım Yaşanabilir

İki senaryo ortaya koyan BETAM, fındık sektörüne yönelik raporunu şu analizlerle tamamladı: “Sonuç bellidir: Ya yüzbinlerce bahçe sahibi seçmenin oluşturacağı siyasal baskıyla Türkiye nüfusunun yaklaşık yüzde 10’a tekabül eden Karadeniz Bölgesi’nde devlet uluslararası fiyatın üzerinde bir fiyatla fındık almaya mecbur kalıp daha sonra zararına satacaktır.

Ya da bu bahçeler Schumpetervari “yaratıcı yıkım” sonucu tasfiye olacaklar ve fındık sektörü toprak verimliği yüksek ve mekanizasyon sayesinde birim maliyetlerini düşük tutmayı başarmış bahçelerle yoluna devam edecektir.

Sorunların hiç olmazsa bir kısmına çözüm getirildiği takdirde, toprak verimlilik artışları ile Türkiye’nin payını yüzde 50’nin üzerinde tutmaya devam etmesi mümkündür. Bu düzeyde bir payla Türkiye uluslararası fındık fiyatını belirlemeye devam edebilir, çünkü günümüze kıyasla payında dikkate değer bir azalma olsa bile, uzak ara en büyük oyuncu olmaya devam edecektir.”

Kaynak: gunebakis.com.tr